Publicatie
PROJECT 17 THE COMMUNITY OF THE PAINTED
Jos van Merendonk
22-11-20 > 21-03-21.
‘Every event which has really been painted – so that the pictorial language opens – joins the community of everything else that has been painted. Potatoes on a plate join the community of a loved woman, a mountain, or a man on the cross.’
– John Berger, Hans Holbein the Younger (1497/8 – 1543). Portraits: John Berger on Artists.
Jos van Merendonk maakt geen schilderijen naar de waarneembare werkelijkheid van de wereld om ons heen. Zijn werken ontstaan vanuit de werkelijkheid van zijn atelier. Hij bouwt zijn werken op uit een beperkt aantal vormen. Schildert ze naar eerdere tekeningen. Herneemt ideeën en motieven uit ouder werk. En hij kijkt naar het werk van collega-schilders van voorgaande generaties, en gebruikt hieruit – zoals schilders eigen is – elementen voor zijn eigen werk. Dit heeft in de afgelopen drie decennia geleid tot een eigenzinnig en veelzijdig oeuvre.
De titel ‘Community of the painted’ is ontleend aan het hierboven aangehaalde essay van de Engelse auteur en kunstenaar John Berger (1926 – 2017). Hoewel Berger het voornamelijk over schilderijen heeft die voortkomen uit en refereren aan de wereld om ons heen, blijkt de inhoud van de tekst ook geldig voor het werk van Van Merendonk. Het gaat Berger in zijn betoog namelijk bovenal over de intense wijze van kijken van de kunstenaar. Over hoe een de werkelijkheid overstijgende weergave van datgene dat door de kunstenaar gezien is, het gevolg is van een wisselwerking tussen de intensiteit van het kijken van de maker, en de energie die deze ontvangt van het onderwerp waar zijn intense blik op is gericht. Het geschilderde gaat volgens Berger pas leven, is pas echt geschilderd, als het waarachtig gezien is door de maker. Hiermee bedoelt hij dat de beeldtaal die de schilder gebruikt om zijn onderwerp in beeld om te zetten niet meer slechts toereikend is maar urgent wordt. In de werkelijkheid van het atelier van Van Merendonk is er ook die wisselwerking tussen intensief kijken en maken, tussen dat wat gezien wordt en dat wat vastgelegd wordt in een urgente beeldtaal. Daarnaast speelt de relatie tussen de kunstenaar en het onderwerp, de gekozen vormen en de werkmethode, en de relatie tussen de kunstenaar en het schilderij (in wording) een rol. Als het werk als af wordt beschouwd, treedt de kunstenaar terug, en verlaat het schilderij de context van het atelier om tentoongesteld te worden – of om een plek in te nemen in een collectie.
Dat een bepaald niveau van intensiteit van kijken, gekoppeld aan een hoge urgentie van de beeldtaal, de grondslag vormt van alle kunst die er toe doet, dat heeft Berger goed gezien en treffend verwoord in zijn essay. Volgens hem treedt het werkelijk geziene onderwerp, geschilderd in een urgente beeldtaal, vervolgens toe tot de ‘community of the painted’. Deze gemeenschap van het geschilderde kent vele vormen en stijlen en omspant eeuwen; de geschilderde aardappelen op een bord worden onderdeel van de gemeenschap van een geschilderde geliefde, van een dito berg en man aan het kruis. Tot die gemeenschap behoren ook de geschilderde slingers, ovalen, z-vormen en restvormen uit de werken van Van Merendonk.
Tekst: Roland Groenenboom